İtibari para, altın veya diğer bir emtiaya endeksli olmayıp, ilgili devlet tarafından desteklenip basılan para birimlerine verilen genel addır. Türk Lirası, Amerikan Doları, Çin Yuanı gibi birimler devletlerin merkez bankaları tarafından çıkartılan, basılan ve kontrol edilen itibari paralara örnektir. Bu yazıda itibari para nedir, nasıl ortaya çıkmıştır gibi soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.
ANA BAŞLIKLAR
İtibari Para (Fiat Money) Nedir?
Latince “Fiat” kelimesinden gelen itibari para, değerini, o parayı yasal olarak kullanıma sunan, basan ve yöneten devletten alan ulusal veya global parayı tanımlar. İtibari paranın değeri, değerli maden, eşya veya verilmiş sözlere endeksli değil, devletin birçok parametre ile oluşturabildiği değer ile belirlenir.
İtibari Paralar Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Para, bir değişim aracı olarak yüzyıllar içinde, o dönemin koşullarına göre evrim geçirmiştir. Para, yolculuğuna Yap taşları, deniz kabukları ve boncuklar ile başlayıp, yine en az 3.000 yıl öncesine dayanan bir uygulama olan IOU’ların yani senet ve benzeri sözleşme kağıtları ile devam edip ardından kağıt ve demir itibari paraya kadar gelmiştir. Elbette en önemlisi paranın yolculuğunun Bitcoin’e kadar ulaşmayı başarmasıdır.
Bir devlet tarafından basılan itibari para ilk olarak 11. yüzyılda Çin’de kullanılmıştır. Ardından 13. yüzyılda Avrupa ülkelerinde de itibari para basımı ve kullanımı yaygınlaşmış, bazı ülkelerde ise ilk denemelerde başarısızlığa uğrayıp yeniden değerli maden standartına geri dönülmüştür.
Paranın tarihi, dönüşümü ve standartlarına yönelik detaylı bilgilerin de yer aldığı Bitcoin Standardı kitabının tanıtımını BtcTurk YouTube kanalında yer alan Turuncu Hap programından izleyebilirsiniz.
İtibari Para ve Kriptopara Karşılaştırması
Bir kriptopara birimi, kriptografi ile güçlendirilmiş dijital bir para birimidir. Kriptopara bir değişim aracıdır. Normal nakit gibi alış satış işlemlerinde de kullanılabilir, bir itibari para birimi karşılığında alım ve satımı da yapılabilir. Elbette farklı olarak kullandığı ağ üzerinde katılımcılar tarafından saklanan güvenli bir sahiplik geçmişi kaydı vardır.
Kriptopara birimlerinin en büyük ve önemli örneği olarak Bitcoin; merkez bankaları, devletler gibi merkezi otoriteye bağlı değildir. Bunun yerine blokzincirinde merkezi olmayan bir modeli takip eder.
Blokzincirinde yapılan tüm işlemlerin kaydı her bir kullanıcıda dağıtık defter modeliyle bulunur. Tek bir kullanıcının bilgisayarı saldırıya uğrarsa veya kayıtlara müdahale ederse bile diğerleri değişmeyecektir.
Kriptopara birimlerinin büyük çoğunluğu sabit arzıyla karakterize edilir. Örneğin, teorik olarak sınırsız olan itibari para birimlerinin aksine, Bitcoin 21 milyon adet ile sınırlandırılmıştır. Kullanıcıların varlık olarak kriptopara birimlerine yönelmesinin nedenlerinden biri olan kıtlığın derecesi bilindiğinde, varlıklar daha doğru bir değerlenmeye uğrar. Bitcoin’in arzının 21 milyon ile sınırlı olmasının altında yatan teknik nedenleri Neden Yalnızca 21 Milyon Adet Bitcoin Çıkartılabilecek makalesinde bulabilirsiniz.
İtibari Paranın Avantajları ve Dezavantajları
Günümüzde literatürde kabul gören para teorisinde belirtilen, paranın;
i) değer ölçüsü ve hesap birimi olması,
ii) değişim aracı olması,
iii) değer saklama aracı olması gibi fonksiyonları eğer itibari para birimini basan ve yöneten devletler tarafından korunuyor ve iyi yönetiliyorsa bu itibari paranın avantajı olarak tanımlanabilir. İtibari Para teriminin orijinal kökeni Latince “Fiat” kelimesidir ve “yapılmasına izin verilen, yapılacak, olacak” gibi anlamları vardır. Buradan hareketle bu terimin kullanılmasının altında yatan anlamsal neden, devletlerin otoritesi altında bu para birimlerinin oluşturulması, basılması ve yönetilmesi vardır denilebilir. İtibari para birimlerinin arzı da yine ilgili devletlerin merkez bankalarının sınırsız para basması nedeniyle sınırsızdır. Nicel genişleme adı verilen geleneksel olmayan para politikası yaklaşımında, ülkelerin merkez bankaları, o ülkenin itibari para arzını arttırır. Daha fazla miktarda paranın basılıp dolaşıma sokulması sonucu enflasyon artar ve birim itibari paranın, ülkemiz için 1 TL’nin, değeri düşer.
Toplam arzı (total supply) sınırlı olan varlıklar ise kendi piyasasında enflasyon oluşmamasını sağlar. Sınırlı arz nedir, ne sağlar gibi soruların yanıtları için Sınırlı Arz Nedir? Ne Sağlar? yazısını ziyaret edebilirsiniz.
