Hisse Tedbir Kararları ve BİST İşlem Saatleri

Volatilite, finansal enstrümanın fiyatındaki dalgalanma derecesini ölçen bir terimdir. Volatilitenin yüksek olması, finansal varlık fiyatında hızlı ve büyük dalgalanmalar yaşanabileceği anlamına gelir. BIST, yatırımcıları aşırı volatilitenin getirdiği risklerden korumak amacıyla Volatilite Bazlı Tedbir Sistemini (VBTS) kullanmaktadır. Bu makalede VBTS nedir ve tedbir türleri nelerdir sorularına cevap bulabilirsiniz.

ANA BAŞLIKLAR

Volatilite nedir?

Volatilite, finansal piyasalarda belirli bir ürünün belirli bir zaman içerisinde fiyatında yaşanan oynaklığıdır.

Volalite Bazlı Tedbir Sistemi Nedir?

Sermaye Piyasası Kurulunun ilgili kararları uyarınca, BIST Pay Piyasasında işlem gören paylarda işlemlerin adil ve dürüst bir şekilde gerçekleşmesinin sağlanması ve yatırımcıları aşırı volatilitenin getirdiği risklerden korunmaları amacıyla Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi devreye alınmıştır.

Tedbir alınmasını gerektiren koşulların oluşması durumunda; tedbir uygulanacak hisse senedi ve tedbirin başlangıç tarihi ile tedbir süresi, ilgili tarihte piyasa kapandıktan sonra BIST tarafından Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) üzerinden duyurulur.

Tedbir Türleri Nelerdir?

Tedbir alınmasını gerektiren koşulların oluşması durumunda; tedbire konu olacak hisse, uygulanacak tedbir ile tedbirin başlangıç ve bitiş tarihleri ilgili tarihte piyasa kapandıktan sonra BIST tarafından Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) üzerinden duyurulur.

BIST Pay Piyasasında işlem gören paylar için belirli koşullarda oluşan aşağıdaki tedbirler uygulanmaktadır:

Açığa Satış Tedbiri
Kredili İşlem Yasağı Tedbiri
Brüt Takas Tedbiri
Emir Paketi Tedbiri
Tek Fiyat Yöntemi ile İşlem Görme Tedbiri
Emir İletim Kanallarının Kısıtlanması Tedbiri

Açığa Satış Tedbiri

Açığa Satış; sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satılmasını ya da satışına ilişkin emrin verilmesini ifade eder. Açığa satış yasağı uygulanırken, belirli bir varlık için açık pozisyonlar sınırlandırılabilir veya yatırımcıların belirli bir varlığı satma hakkı kısıtlanabilir. Bu sınırlamalar, belirli bir zaman dilimi içinde geçerli olabilir ve piyasalardaki volatilite azaldıktan sonra kaldırılabilir.

Kredili İşlem Yasağı Tedbiri

Kredili İşlem; yatırımcının hesabındaki tutara ek olarak, müşterinin kendisine tahsis edilen kredi limiti ve portföyünde bulunan varlıkların teminat oranları dahilinde menkul kıymet alım satım işlemi gerçekleştirme imkanıdır. Kredili işlem yasağı bulunan tedbirlerde kredili hisse alımı yapılamaz.

Brüt Takas Tedbiri

Brüt takas uygulaması, satın alınan hissenin aynı gün içerisinde satılmasını engeller. En erken (T+1) bir gün sonra satılabilir, aynı gün içerisinde brüt takasta bulunan hissede alım satım yapılamaz. Satışı yapılan hissenin tutarı ile aynı gün içerisinde brüt takasa tabi olan bir hisse senedi, en erken bir gün sonra (T+1) alınabilir hâle gelir. Diğer yandan bu tutar ile brüt takasa tabi olmayan bir hisse senedini aynı gün içerisinde alınabilir.

Emir Paketi Tedbiri

Emir paketi tedbiri, “piyasa emri ve piyasadan limite emir girişinin kısıtlanması”, “emir iptalinin, emir miktar azaltımı ile emir fiyat kötüleştirmesinin yasaklanması” ve “emir toplama bilgi yayınının kısıtlanması” uygulamalarını kapsamaktadır.

Piyasa Emri ve Piyasadan Limite Emir Girişinin Kısıtlanması

Piyasa Emri; Emrin girildiği anda ilgili sözleşmede piyasada bulunan en iyi fiyatlı emirden başlayarak emrin karşılanması amacıyla kullanılan emir yöntemidir. Piyasa emir yasağın uygulandığı hisselere piyasa emri verilmesine izin vermemektedir. Piyasa yasağı tedbiri uygulanan hisselerde yalnızca limit emir verilerek işlem yapılabilir.

Piyasadan Limite Emir; Piyasa emirleri gibi giriş sağlanarak iletilen emirlerdir. Ancak, işleme dönüşmeyen kısım, gerçekleşen son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde beklemeye geçer. Sürekli işlem seansında girilen emirler, karşı tarafta bekleyen bir emir olmaması durumunda hemen iptal edilir. Piyasadan limite emir yasağı tedbiri bulunan hisselerde yalnızca limit emir verilerek işlem yapılabilir.

Emir İptalinin, Emir Miktar Azaltımı ile Emir Fiyat Kötüleştirmesinin Yasaklanması ve Emir Toplama Bilgi Yayınının Kısıtlanması

Emir iptalinde; emirler koşulsuz olarak serbestçe iptal edilebilir ve değiştirilebilir. Emir iptal yasağında ilgili hisse senedinde emir iptali yapılamaz.

Emir kötüleştirilmesi; Alış emri için fiyatı düşürmek, satış emri için fiyatı yükseltmektir. Emir kötüleştirme yasağı olan hisselerde alış emrinde fiyat aşağıya, satış emrinde fiyat yukarıya çekilemez.

Emir toplama bilgi yayının kısıtlanması, emir toplama sürecinde denge fiyat yayını yapılmaktadır. Emir toplama bilgi yayını tedbiri olan hisselerde bu bilgi yayınlanmamaktadır.

Tek Fiyat Yöntemi ile İşlem Görme Tedbiri

Tek fiyat yöntemi; belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eşleştirme yapılmaksızın sisteme kabul edilip, bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesinin hesaplandığı, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştiği işlem yöntemidir.