Enflasyon Nedir?

Enflasyon, mal ve hizmetlerin genel fiyatındaki sürekli yükseliş hali olarak tanımlanabilir. Deflasyonun tam tersi fiyatlama davranışı sergileyen enflasyon durumunda, piyasada bulunan mal ve hizmetler yani ilgili ekonomideki genel fiyat seviyeleri sürekli olarak artış eğilimi sergiler. Bu yazıda enflasyon nedir, neden yükselir, enflasyon çeşitleri nelerdir, nasıl düşer, enflasyonun etkileri nelerdir sorularının cevaplarını bulabilirsiniz.

Enflasyon Nedir?

Enflasyon, genel fiyat seviyelerinde süregelen yükseliş eğilimini tanımlamak amacıyla kullanılmaktadır. Enflasyonist ekonomilerde mal ve hizmet fiyatları yükselme eğilimindedir, buna paralel olarak para biriminin satın alma gücü ise azalmaktadır. Enflasyon, herhangi bir ekonomideki arz veya talep kaynaklı dengesizliğin yansıması olarak da tanımlanabilir. Aynı dengesizlik deflasyon durumu için de geçerlidir.

Genel fiyat seviyesi; bir ekonomide satılan mal ve hizmet fiyatlarının, ortalama bir tüketicinin yıl içinde yaptığı harcamalar içindeki payına göre ağırlıklandırılmış değeridir. Genel fiyat seviyesindeki değişim, belirli bir dönem boyunca fiyatları takip edilen mal ve hizmet kalemlerinden oluşturulan sepetten takip edilmektedir. Kısacası bu sepet aslında bir endekstir. Endeks bir verinin veya veri grubunun standart haline getirilmiş değeridir. Diğer bir ifade ile fiyatları takip edilen mal ve hizmet kalemleri (veri gurubu), standart bir değere yani TÜFE verisine dönüştürülmektedir. Bununla birlikte enflasyon sepeti her sene güncellenmektedir.

Genellikle bir önceki yılın aynı dönemine göre (yıllık) yüzdelik değişim ve bir önceki aya göre (aylık) yüzdelik değişim olarak hesaplanan enflasyon verisi, aynı zamanda bir önceki yılın aralık ayına göre yüzdelik değişim oranı ve on iki aylık ortalamalara göre (yıllıklandırılmış) yüzdelik değişim oranı olmak üzere alternatif hesaplama yöntemlerine de sahiptir. Bununla birlikte ham endeks verilerine erişerek istenilen herhangi bir dönemin enflasyon verisini hesaplamak da mümkün olmaktadır.

Fiyat seviyelerindeki farklı davranışları temsil eden enflasyon, dezenflasyon ve deflasyon; tüketici fiyat endeksi (TÜFE), üretici fiyat endeksi (ÜFE) ve gayri safi yurt içi hasıla deflatörü kullanılarak ölçülmektedir. Tüketici fiyat endeksi (TÜFE), tüketici ürünü sepetindeki fiyat değişikliklerini ölçer. Üretici fiyat endeksi (ÜFE), üretimi yapılan ve yurt içine satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarını ölçmektedir. Gayri safi yurt içi hasıla deflatörü ise daha geniş ekonomik aktiviteyi ölçen bir enflasyon göstergesidir. Bununla birlikte TÜFE hesaplamasında vergiler dahil edilirken, ÜFE hesaplamasında vergiler hesaplamadan hariç tutulmaktadır.

TÜFE ve ÜFE verileri dışında farklı fiyatlama davranışlarını da değerlendiren enflasyon hesaplamaları veya göstergeleri de bulunmaktadır. Merkez bankaları tarafından tercih edilen bir enflasyon göstergesi olan çekirdek TÜFE verisi; TÜFE’nin gıda, enerji, altın vb. kalemlerinden arındırılmış halidir. TÜFE geçici fiyat şoklarını da (jeopolitik gelişmeler, doğa olayları, vergiler vs.) barındırırken, çekirdek TÜFE ise söz konusu etkileri hariç tutarak fiyat hareketlerinin ana eğilimini tespit etmeye çalışmaktadır. Bununla birlikte diğer enflasyon verileri hizmet ÜFE, tarım ürünleri ÜFE, tarımsal girdi fiyat endeksi ve yurtdışı ÜFE olarak sayılabilir.

Türkiye’de resmi enflasyon verisi Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından hesaplanmaktadır. Buna ek olarak başta İstanbul Ticaret Odası (İTO), Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TURK-İş) ve diğer kurum – üniversitelerin de enflasyon hesaplamaları bulunmaktadır.

Enflasyon Neden Yükselir?

Enflasyon, herhangi bir ekonomideki arz veya talep kaynaklı dengesizliğin yansıması olarak ortaya çıkmaktadır. Enflasyonu yükselmesine neden olan faktörler talep veya arz kaynaklı olabileceği gibi aynı zamanda yapısal nedenlerden ötürü de enflasyon gerçekleşebilmektedir.

Talep Enflasyonu

Herhangi bir ekonomideki para arzının, üretilen ve ithal edilen toplam mal ve hizmet seviyesinin üstünde hareket etmesi durumunda enflasyon oluşmaktadır. Diğer bir ifade ile para arzındaki artış oranının ekonomik büyüme oranını aşması durumunda genel fiyat düzeyi artış eğilimine girebilmektedir. Ekonomideki para arzının, toplam üretilen mal ve hizmet seviyesinin üstünde hareket etmesi dışında; sınırlı mal ve hizmetlere yönelik talebin yükselmesi durumunda da enflasyon gerçekleşebilir. Bununla birlikte talep kaynaklı enflasyonda, tüketicilerin beklentileri bozulma eğilimi sergileyebilir yani gelecekte fiyatların artmasını bekledikleri için harcamalarını öne çekme eğiliminde olabilirler.

Maliyet Enflasyonu

Maliyet enflasyonu, arz kaynaklı enflasyondur. Üretim faktörleri veya girdi fiyatlarındaki artışlardan kaynaklanmaktadır. Maliyetlerin artması durumunda üreticiler, iki şekilde enflasyona sebebiyet verebilirler. İlk olarak artan maliyetlerin bir yansıması olarak üretim azaltılabilir, yani arz düşürülebilir. Bu durumda sabit bir talep karşısında daha düşük bir arz olacağı için mal ve hizmetlerin fiyatı yükselme eğilimine girebilir. İkinci olarak da üreticiler arzı düşürmek yerine, maliyetleri tüketiciye yansıtmayı tercih edebilir. Yani fiyatlarda artışa gidebilirler. Bu durumda genel fiyat seviyelerin yansıması enflasyona sebebiyet verecektir.

Yapısal Enflasyon

Yapısal enflasyon, enflasyon beklentilerinin bozulmasıyla alakalıdır. Enflasyonist bir ortamda tüketiciler, gelecekte fiyatların artmasını bekledikleri için harcamalarını öne çekme eğilimindedirler. Dolaysıyla enflasyon beklentileri sürekli yüksek seyretme eğilimi içindedir. Yapısal enflasyona neden olabilecek bir diğer faktör ise arz tarafındaki eksik rekabet koşulları olarak kabul edilebilir.

Enflasyon Nasıl Düşer?

Ekonomi ve finans literatüründe, enflasyonla mücadelenin (belirli şartlar altında) deflasyona kıyasla daha kolay olduğu kabul edilmektedir. Enflasyonla mücadele etmek için parasal sıkılaştırmaya gidilir, ekonomideki para arzı düşürülür. Merkez bankaları; başta faiz oranları olmak üzere para politikaları aracılığıyla para arzını ve dolayısıyla enflasyon beklentilerini yönlendirmeye çalışmaktadır. Diğer taraftan hükümetler ise vergiler, harcamalar başta olmak üzere mali politikalar aracılığıyla merkez bankalarını tamamlayıcı bir rol üstlenirler. Bununla birlikte hükümetler üretimi artıracak belirli teşvikler ve diğer uygulamalar ile genel fiyat seviyelerini kontrol etmeye çalışabilir.

Dezenflasyon, enflasyondaki artış hızının yavaşladığı durumları tanımlamak amacıyla kullanılmaktadır. Dezenflasyon ortamında, genel fiyat seviyeleri önceki dönemlere kıyasla daha yavaş bir şekilde yükselmeye devam etmektedir. Basit bir ifadeyle enflasyonun hızı azalırken fiyatlar hala yükselmekte, ancak daha düşük bir hızda artmaktadır.

Enflasyonun Etkileri Nelerdir?

Enflasyonun kontrol altında tutulması ekonomik istikrar açısından önemlidir. Belirli bir düzeyde seyreden enflasyon ekonomik büyümeyi teşvik etmesi açısından önemlidir.

Enflasyonist ekonomilerde mal ve hizmet fiyatları yükselme eğilimindedir, buna paralel olarak para biriminin satın alma gücü ise azalmaktadır. Bu durumun bir yansıması olarak tüketiciler, harcamalarını öne çekme eğilimindedirler. Diğer taraftan enflasyonist ortamda borcun gerçek değeri düşer. Nakit tutmanın göreli değeri azalır, varlık fiyatları artış eğilimindedir.

Enflasyonun diğer bir yansıması ise borçlanma maliyetlerini artırabileceğinden dolayı yatırımların azalması şeklinde gerçekleşebilir. Yüksek enflasyon, yatırımcıların risk alma isteklerini azaltabilir, bu durum ekonomik büyümeyi olumsuz yansıyabilir. Bununla birlikte yüksek enflasyon, işletmelerin maliyetlerini düşürmek için işçi çıkarmalarına neden olabilir.

Enflasyon Türleri Nelerdir?

Ilımlı enflasyon, genel fiyat seviyelerinin yavaş ve istikrarlı bir şekilde artması durumudur. Diğer bir ifade ile kurumdan kuruma ve ülke dinamiklerine göre değişmekle birlikte ılımlı enflasyon, merkez bankalarının hedefledikleri enflasyon seviyesi olarak da tanımlanabilir. Ilımlı enflasyon, ekonomik büyümeyi destekler ve satın alma gücünü korur.

Yüksek enflasyon, genel fiyat seviyelerinin hızlı bir şekilde artması durumudur. Yüksek enflasyon durumunda gelirler ile fiyatlar arasındaki makas açılır. İnsanların satın alma gücü azalmaktadır ve ekonomik büyüme yavaşlamaktadır.

Hiperenflasyon, enflasyonun çok hızlı bir şekilde arttığı aşırı bir durumu ifade eder. Bu tür enflasyonda, fiyatlar saatler veya günler içinde yükselmektedir.

Enflasyondan Nasıl Korunabilirsiniz?

Enflasyonist bir ortamda para biriminin satın alma gücü düştüğü için nakit tutmanın göreli değeri azalır, varlık fiyatları artış eğilimindedir. Dolayısıyla bireyler alım güçlerini koruyabilmek adına başta hisse senetleri olmak üzere çeşitli sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmayı tercih edebilmektedir.

Eliptik Yatırım Menkul Değerler A.Ş. ürünü olan BtcTurk Hisse mobil uygulaması ile yurt içinde BIST Pay Piyasası’nda, işlem gören hisse senetlerine yatırım yapabilir ve ilgili şirketlere kolaylıkla ortak olabilirsiniz. Hızlı, avantajlı ve kolay! BtcTurk | Hisse mobil uygulaması ile yeni nesil dijital yatırım deneyiminin yaşayabilirsiniz. BtcTurk | Hisse mobil uygulaması ile her zaman, her yerde mobil araçlarınız ile profesyonel yatırım yapabilirsiniz.

Eliptik Yatırım Menkul Değerler A.Ş, Sermaye Piyasası Kurulu Tarafından lisanslanmış geniş yetkili bir aracı kurumdur. Yatırımcılarımızın hisse senetleri Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde saklanmaktadır.