Borsada emir, bir yatırımcının borsada alım veya satım işlemi gerçekleştirmek için aracı kuruma verdiği talimat, direktif veya ilgili işlemi gerçekleştirme talebi olarak tanımlanabilir. Söz konusu emirler, yatırımcının işlem yapmak istediği varlığı, miktarı ve fiyat gibi bilgileri içermektedir. Bu makalede borsada emir nedir, emirler neden kullanılır, emir tipleri nelerdir, emirlerin geçerlilik süreleri nelerdir sorularının cevaplarına ulaşabilirsiniz.
ANA BAŞLIKLAR
Borsada Emir Nedir?
Borsada emir, bir yatırımcının belirli bir finansal enstrümana (hisse senedi, tahvil, döviz, vb.) yönelik gerçekleştirmek istediği alım veya satım işlemini ifade etmektedir. Söz konusu emirler, yatırımcının işlem yapmak istediği koşulları belirtmektedir. Bu koşullar borsada gerçekleştiği takdirde otomatik olarak işleme dönüşmektedir.
Herhangi bir hisse senedine yönelik alım veya satış işlemi gerçekleştirmek için borsa emirleri kullanılmaktadır. Ancak emirlerin doğrudan borsaya iletilmesi mümkün değildir. Yatırımcıların, emirlerini aracı kurumlar üzerinden iletmeleri mümkündür. Bu tür emirler müşteri emri olarak tanımlanmaktadır. Aracı kurumlar ise ilgili emirleri yani müşteri emirlerini, yetkili mercilerin belirlediği kural ve yönetmeliklere uygun bir standarda dönüştürerek borsaya iletmekle yükümlüdürler. Bu tür emirler borsa emiri olarak tanımlanmaktadır.
En basit ifade ile herhangi bir borsa emri; işlemin türü (alış veya satış), menkul kıymetin türü, ilgili menkul kıymetin kodu, alımı veya satımı yapılmak istenen menkul kıymetin adedi, emrin gerçekleştirilmesi için bir süre ve fiyat sınırı gibi bilgileri içermektedir.
Emirler Neden Kullanılır?
Emirler, en basit ifade ile herhangi bir finansal enstrümana yönelik alım veya satım işleminin gerçekleştirilebilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Aracı kurumlar, yatırımcılar tarafından iletilen alım veya satım talimatını borsaya ilettikten sonra söz konusu emir işleme veya sıraya alınmaktadır. Borsaya iletilen emirlerin gerçekleşmesi içim alım emrine karşılık bir başka satım emrinin olması ya da satım emrine karşılık bir başka alım emrinin olması diğer bir ifade ile iki emrin birbiriyle eşleşmesi gerekmektedir.
Diğer bir ifade ile satış emrinin gerçekleşmesi için satış fiyatını ödemeye istekli bir alıcının olması gerekmektedir. Aynı şekilde satın almak için de alıcının ödemeye istekli olduğu fiyat karşılığında, satış emri veren bir yatırımcının bulunması gerekmektedir. Özetle alıcı ve satıcı taraf aynı fiyat seviyesinde bir araya gelmedikçe alım ya da satım emrinin gerçekleşmesi mümkün değildir.
Emir Tipleri Nelerdir?
Emir tipi, gerçekleşmesi istenen alım veya satım işlemine yönelik fiyat ve miktar, süre bilgilerinin girildiği emirler olarak tanımlanmaktadır.
Yatırımcıların risk algısı, yatırımcı profili, yatırım süresine bağlı olarak farklı emir tipleri bulunmaktadır. Bu sayede yatırımcılar; alım veya satım talimatlarında, emrin gerçekleşebileceği fiyatı, zamanı yani emrin ne kadar sürede işlemde kalacağını ve ilgili emrin başka bir emre göre tetiklenmesini veya iptalini önceden belirleyebilmektedirler.
Limit Fiyatlı Emirler
Fiyatın ve miktarın belirlendiği emirlerdir. Emrin gerçekleşmeyen bölümü işlem görmedikçe sistemde pasif olarak geçerlilik süresinin sonuna kadar (kalanı iptal et olarak girilmediği sürece) bekletilir.
Piyasa Emirleri (Market Order)
Fiyat olmaksızın sadece miktar belirtilerek girilen emirlerdir. Emir miktarı karşılanana kadar karşı taraftaki en iyi fiyatlı emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Bu emir tipi, sadece KİE olarak girilebildiğinden karşı tarafta eşleşecek emir kalmadığında emrin kalan kısmı otomatik olarak iptal edilir, pasife yazılmaz.
Piyasadan Limite Emirler
Piyasa emirleri gibi fiyatsız olarak girilen emirlerdir. Karşı taraftaki sadece en iyi fiyat kademesinde bekleyen emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Ancak işleme dönüşmeyen kısım, gerçekleştiği son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde pasif olarak yazılır (ancak KİE olarak girilirse pasife yazılmaz).
Dengeleyici Emirler
Açılış ve kapanış seansları da dâhil olmak üzere tek fiyat yöntemi uygulanan tüm seans bölümlerinde, fiyat belirleme sürecinde hesaba katılmayan ancak belirlenen eşleşme fiyatı seviyesinde karşılanmadan kalan emirler ile işlem yapmak üzere girilen emirlerdir. Bu tip emirler, eşleşme fiyatından kalan emirler bittiğinde veya eşleşme fiyatından kalan emir yoksa birbirleri ile de eşleşme fiyatından işleme dönüşebilirler. Eşleşmeden kalan dengeleyici emirler iptal edilirler.
Kısmi Görünme Koşullu Emirler
Limit fiyatlı emirler, kısmi görünme koşulu ile girilebilir. Kısmen görünen emirlerde, emir defterinde görülmesi istenen kısmın tamamı işlem gördüğünde gizli bölümden belirlenen miktar kadar kısım açığa çıkar. Açığa çıkan bu kısım, açığa çıktığı anda girilmiş yeni bir emir gibi fiyat ve zaman önceliğine göre emir defterinde yerini alır. Bu süreç emrin tamamı karşılanıp bitinceye, geçerlilik süresi sona erinceye veya emir iptal edilinceye kadar devam eder. Emrin görünen miktarı ile toplam miktarı arasındaki oran asgari % 20 olabilir. Bu oran, kısmi görünme koşullu emrin girişi ya da değiştirilmesi sırasında emrin görünen miktarının emrin toplam miktarına oranının asgari seviyesidir.
Kotasyon Emirleri
Limit fiyatlı alış ve satış emrinden oluşan ve sadece piyasa yapıcı/likidite sağlayıcı üyeler tarafından girilebilen bir emir tipidir. Kotasyonu oluşturan alış ve satış emrine kotasyon emri denir. Kotasyon emri bir bütün olarak iptal edilebileceği gibi sadece alış veya satış tarafı da iptal edilebilir.
Orta Nokta Emirleri
Orta Nokta emri, normal emir defterine kıyasla daha büyük miktarlı emirlerin kendi aralarında eşleşmesine imkân sağlayan ve piyasa katılımcılarına daha düşük işlem maliyeti sunan bir emir türüdür. Bu emirlerin girişi ve miktarlarının değiştirilmesi sırasında minimum ve maksimum tutar kontrolü yapılır.
Emirler sürekli olarak otomatik eşleşmeye tabidir ve normal emir defterinde bekleyen en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin fiyatlarının aritmetik ortalaması ile fiyatlanır, ayrı ve kapalı bir emir defterinde işlem görür.
Ağırlıklı Ortalama Fiyat (AOF) Emirleri
Gün sonunda ilgili sırada oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı referans alarak işlem gerçekleştirilmesine imkân veren yeni bir emir/işlem türüdür. Bu tür emir ve işlemler AOF’den emirler / işlemler olarak adlandırılmaktadır. Bir payın sırasında gün sonunda oluşacak AOF baz alınarak, ya bu fiyat üzerinden ya da bu fiyata belirli bir sayıda fiyat adımı uzaklıkta fiyatlar ile gün içerisinde işlem yapılır.
Açığa Satış Emirleri
Açığa satış emri, sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satışına ilişkin verilen emir tipidir. Açığa satış emirleri, SPK ve Borsa düzenlemeleri uyarınca yapılan açığa satış işlemlerine ilişkin emirlerdir. Bu emirlerde SPK ve Borsa düzenlemeleri ile belirlenen fiyat sınırlamalarına uyulur.
Emirlerin Geçerlilik Süreleri Nelerdir?
Günlük
Pay Piyasasındaki bütün pazarlarda aksi belirtilmedikçe girilen her emir, girildiği gün boyunca geçerlidir ve işlem görmezlerse gün sonunda iptal edilirler.
Kalanı İptal Et (KİE)
Fiyat ve miktar belirtilerek girilen ve emrin girildiği anda karşılanmayan bölümünün otomatik olarak iptal edildiği emir türüdür.
İptale Kadar Geçerli (İKG)
Borsa Birincil Piyasada Değişken ve Sabit Fiyatla Talep Toplama yöntemlerinde halka arz süresinin sonuna kadar geçerli emir girişi mümkündür. Bu geçerlilik türü, talep toplama yöntemiyle halka arzların gerçekleştirildiği birincil piyasada (.HE sıralarında) kullanılacaktır.
Kaynak: BIST
BtcTurk | Hisse, Eliptik Yatırım Menkul Değerler A.Ş. ürünüdür.
BtcTurk | Hisse’ye üye olarak profesyonelce hisse senedi alıp satabilirsiniz.
BtcTurk | Hisse mobil uygulamasını uygulama marketlerinden indirebilirsiniz.
